Անկախության հռչակագիր

1990 թվականի օգոստոսի 23-ին Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը ընդունել է Հայաստանի անկախության Հռչակագիրը, որի համաձայն դադարել է գոյություն ունենալ Հայկական ԽՍՀ-ն և կազմավորվել է անկախ Հայաստանի Հանրապետությունը։ Այդ փաստաթուղթը սահմանել է մեր երկրի տարածքային կառուցվածքը և Արցախի կարգավիճակը։

Հայաստանի Կառավարությունը արդեն առաջին ամիսը չէ, որ քննարկում է երկրի Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտությունը։ Այդ փաստաթուղթը հիմնված է 1990 թվականի այն նույն անկախության Հռչակագրի վրա։ Այդ պատճառով ակնհայտ է, որ նորից գրվելու է ոչ միայն Սահմանադրությունը. Հռչակագրի 12-րդ հոդվածում արձանագրված է, որ այն ծառայում է որպես Սահմանադրության մշակման, ինչպես նաև դրա մեջ լրացումների և փոփոխությունների կատարման հիմք։

Եթե ավելի խորը նայենք, ապա պետք է նշել, որ Հռչակագիրը հղում է անում Հայկական ԽՍՀ և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին համատեղ որոշմանը» և միջազգային իրավունքի նորմերին, այդ թվում ազգերի ազատ ինքնորոշման իրավունքին։ Այսինքն, երկրի սահմանադրության հիմքում ընկած փաստաթղթից հրաժարվելը վերջնականապես լեգիտիմ է դարձնում Արցախի լիկվիդացիան և իր հողի վրա ապրելու նրա ժողովրդի իրավունքը։

Արդյունքում ստացվում է, որ 1990 թվականին Հայաստանի և Արցախի ժողովուրդը, հիմնվելով միջազգային իրավունքի նորմերի վրա, որոշել են, ինչպես ապրել, ինչ պետական կառույցում և ինչպիսի տարածքային սահմաններում։ Բայց Նիկոլ Փաշինյանը որոշել է, որ ժողովրդի լեգիտիմ որոշումը ոչինչ չի նշանակում և պետության բոլոր հիմնարար փաստաթղթերը կարելի է նորից գրել։

Միևնույն ժամանակ Ադրբեջանի համար սկզբունքայնորեն կարևոր է Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ մտցնել։ Բաքուն անընդհատ հիշեցնում է. առանց այդ ճշտումների խաղաղության պայմանագիրը, անգամ եթե ստացվի այն կնքել, ցանկացած պահի կարող է չեղարկվել։ Ադրբեջանական կողմը համաձայնել է դեռևս փաստաթղթից բացառել Զանգեզուրի միջանցքի հարցը, ինչը կարող է արագացնել խաղաղության համաձայնագրի կնքումը։ Եվ ակնհայտ է, որ դրան նպաստել են ՌԴ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Սերգեյ Շոյգուի վերջերս Բաքու կատարած այցը և իրանական այաթոլա Ալի Խամենեի հայտարարությունը Սյունիքի կարևորության մասին։ Այնուամենայնիվ, մի բան է պարզ. մի կողմ դնելով միջանցքի հարցը, Բաքուն իր տեղապահ Նիկոլի միջոցով կշարունակի պնդել Սահմանադրության և Հռչակագրի փոփոխության հարցը Արցախի հափշտակումը վերջնականապես ամրապնդելու նպատակով։

Այս իրավիճակում չի կարելի չնշել, որ Փաշինյանի Կառավարությունը չկարողացավ (կամ չցանկացա՞վ) սակարկել անվտանգության որևէ երաշխիք Հայաստանի և դրա բնակիչների համար։ Նիկոլը ակտիվորեն շարունակում է հասարակությանը պատրաստել նոր Սահմանադրության, որը սկզբում օրենսդրորեն կարձանագրի հերթական զիջումները Ադրբեջանին, իսկ հետո հիմք կդառնա թուրք-ադրբեջանական տանդեմին Հայաստանի ամբողջական հպատակման և տարածաշրջանում Արևմուտքի կողմից ակտիվորեն առաջ տարվող թուրքական գործոնին։

Սահմանադրության փոփոխությունների լոբբինգով զբաղվում է «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության պատգամավոր և փաստաբան Արուսյակ Ջուլակյանը, ով մինչև 2018 թվականի հեղափոխությունը աշխատել է արևմտյան ՈԱԿ-ներում և մասնակցել է ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի նոր առաջնորդների պատրաստման ծրագրին (International Visitors Leadership Program)։ Հայաստանի հիմնարար փաստաթղթի փոփոխություններին հավանություն է տալիս նաև ԱՄՆ դեսպան Կրիստինա Կվինը, ով ավելի վաղ առաջ էր տանում Դավիթ Խաչատրյանին Սահմանադրական դատարանի դատավոր նշանակելու հարցը և առաջարկել է նրա թեկնածությունը ՍԴ-ի նախագահի պաշտոնում։ Այդ պատճառով, կարելի է հաստատ պնդել, որ Սահմանադրության և անկախության Հռչակագրի փոփոխությունների գործընթացը կանցնի Փաշինյանի արևմտյան համակարգողների ամբողջական հսկողության տակ և Թուրքիայի ու Ադրբեջանի ծափահարությունների ներքո։ Եթե միայն հայ ժողովուրդը չկանգնեցնի այդ գործընթացը։