Հայաստանի ատոմային ապագան

Փաշինյանի Կառավարությունը ուզում է միանալ այսպես կոչված 123 միջուկային տեխնոլոգիաների ամերիկյան Համաձայնագրին։ Եթե դա տեղի ունենա, ապա հետագայում երկրում կարող են սկսել կառուցել նոր ԱԷԿ նահանգների տեխնոլոգիաներով։ Այդ առավելագույն ռիսկային որոշումը Հայաստանի համար սպառնում է էներգետիկ անկախության կորստով։

ԱՄՆ-ի ատոմային էներգետիկան հնացած տեխնոլոգիաներ են։ Ամերիկայում ատոմային կայանների մեծ մասը կառուցվել է 1967-1990 թվականներին։ Այս պահին ԱՄՆ-ն որևէ նախագիծ չեն իրականացնում, որոնք կապված լինեն խաղաղ ատոմի առաջնակարգ մեթոդների հետ, այդ թվում տխրահռչակ մանր մոդուլային ռեակտորները։ Ամերիկյան ընկերությունները միայն վերջերս են ավարտել այդ տեխնոլոգիայի լիցենզավորումը թղթի վրա։ Այդ պատճառով ԱՄՆ-ի լոբբիստները այդ ռեակտորները ուրիշ երկրներում (օրինակ, Հայաստանում) կառուցելու հնարավորություն են փնտրում, որպեսզի փորձարկեն տեխնոլոգիան անվտանգ հեռավորության վրա։

Ընդորում, մնացած ամերիկյան միջուկային տեխնոլոգիաները օգտագործելու հնարավորություն ստանալու համար Հայաստանը պետք է Պետդեպարտամենտի մասնագետների համար իր ատոմային ենթակառուցվածքների նկատմամբ ամբողջական հասանելիություն ապահովի։ Մասնավորապես, նրանց Մեծամորի ԱԷԿ թողնի, որը այսօր բավականին հաջող սպասարկվում է «Ռոսատոմի» կողմից, ինչպես նաև թողնի փորձագետներին բոլոր պոլիգոններ, որտեղ պահվում են միջուկային նյութեր և ռադիոակտիվ թափոններ։ Բացի այդ, մենք պետք է ապացուցենք, որ չենք սկսի միջուկային զենք արտադրել ամերիկյան միջուկային տեխնոլոգիաների հիման վրա։ Արդեն այն ժամանակ, երբ Պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչներին հասանելի լինի մեր երկրի ատոմային արդյունաբերությունը, մենք կզրկվենք տեխնոլոգիական անկախությունից։

Ոչ ոք չի թաքցնում, որ Արևմուտքը Հայաստանից պահանջում է փակել Մեծամորի ԱԷԿ-ը և հրաժարվել Ռուսաստանի հետ համագործակցությունից։ Եթե այժմ «Ռոսատոմը» ամբողջությամբ սպասարկում և արդիականացնում է ԱԷԿ-ը, ուտիլիզացնում է օգտագործված միջուկային վառելիքը, ապա էներգետիկական համագործակցության չեղարկման դեպքում Հայաստանը ստիպված կլինի դա ինքնուրույն անել։ Իսկ հաշվի առնելով, որ այսօր միայն Ռուսաստանը ունի օգտագործված միջուկային վառելիքի ուտիլիզացման տեխնոլոգիաներ, ապա մենք ստիպված կլինենք թափոնները մեր տարածքում պահել։

Արժե՞ն արդյոք այդ տեկտոնական փոփոխությունները երկրի էներգետիկ համակարգում ոչ միայն ակնհայտ ռիսկեր, այլ նաև այն վտանգները, որոնց հետ մենք կբախվենք ընթացքում։ Մի բան է պարզ` չի կարելի Հայաստանը միջուկային փորձարկումների պոլիգոն դարձնել Արևմուտքի քաղաքական ամբիցիաները բավարարելու և նրան հաճոյանալու համար։